„Оукленд Трибјун“ кон крајот на 90-те работеше на начин на кој весниците работеа со децении, со неколку имплементирани „освежувања“ што ги носеше новото време. Десктоп компјутерот во беж боја на кој работеше секој од новинарите сега беше опремен со директен пристап до сопствените дигитализирани архиви на весникот, кабел за АП и налог за електронска пошта.

Имаше, исто така, еден поставен на маса во центарот на редакцијата, кој беше поврзан на интернет и никој не го користеше за работа.

Сега ќе прескокнеме неколку години и ќе одиме до 2002 година. Тоа беше годината кога магазинот „Вајрд“ (Wired) процени дека „Гугл“ (Google) влезе во колективниот речник на општеството како глагол, на пат да влезе и во Оксфордскиот англиски речник во јуни во 2006 година.

Тие четири или пет години несомнено беа и години кога стотици илјади текстуални, ТВ и радио репортери и уредници ширум светот, тивко и брзо и речиси целосно несвесно, го интегрираа Гугл во пребарувањата и интернетот воопшто, во она што консултантите за менаџирање би го нарекле нивни „работни текови“.

Откако продолжив со мојата општа кариера со известување и уредување на вести во странство, можам да го потврдам тој навидум органски (несвесен) начин на кој основните алатки за пребарување на интернет стигнаа до професионалците кои не беа особено упатени во технологијата и кои го сочинуваа огромното мнозинство во индустријата за вести.

Бидејќи веќе имавме компјутери и бидејќи „Гулг“ постепено стануваше сè поинтуитивен, не постоеjа моменти пред и потоа како што имаа претходните генерации – трговија со машини за пишување за процесори на текст, трансфер од филм на дигитален или начин на кој „Ајфон“ (iPhone) отвори нови начини за снимање на фотографии и звук.

За добро или зло, собирање на позадински информации во новинарството, потрага по идеи и проверка на факти кои некогаш се правеа без интернет, сега се готови со помош на интернет. Не прашувајте како порано го правевме тоа или како научивме да го правиме на нов начин. Тоа едноставно се случи, продре во сржта на нашата професија, без курсеви за обука или водичи или каква било значајна дебата за стандардите и етиката. За подобро или полошо. 

Наспроти тоа, јавното објавување на ChatGPT на 30 ноември во 2022 година беше многу важен момент и многумина од нас се прашуваа (овојпат пред тој факт) како нашите работни места и индустријата би можеле да се променат со доаѓање на функциите на природниот јазик на вештачката интелигенција.

Не е изненадувачки што шушкањето и гласиштата во изминатите три месеци за ChatGPT и други слични платформи што ги придвижува вештачка интелигенција опфати широк спектар од брзање за потсмевање на нивните недостатоци до предупредувања за судниот ден дека машините ќе ги преземат нашите работни места. Она што е јасно е дека сите предвидувања и јавни експерименти се привремени, бидејќи технологијата брзо се развива и толку многу апликации треба допрва да се откријат.

Мојот посебен придонес во овие денови доаѓа од гледањето наназад. Без сопствена дискреција, се најдов себеси како пливам во водите на вештачката интелигенција, во изминатата деценија, во мојата работа како ко-основач и уредник на онлајн магазинот „Ворлдкранч“ (Worldcrunch) кој објавува англиски изданија на врвно новинарство на странски јазик.

Дури и пред да го лансираме во 2011 година, редовно нè испрашуваа за вештачката интелигенција, иако никој така сè уште не ја нарекуваше. Наместо тоа, сите потенцијални инвеститори и партнери, колеги од редакцијата и технологијата сакаа да знаат „а што е со Гугл транслејт (Google Translate)?

Во растечкиот машински превод некои видоа закана за нашиот деловен модел. Други го сметаа тоа како неизбежно намалување на квалитетот на нашиот уреднички производ. Мојот рефлекс тогаш беше да ја отфрлам машината, укажувајќи на некои нејзини нечуени грешки и уверувајќи дека таа никогаш не може да биде доволно добра за 100 отсто да го заземе местото на човечкиот превод.

Сепак, во првите години на „Ворлдкранч“, работејќи главно со хонорарни преведувачи, повремено ќе ги „фатев“ оние за кои се сомневав дека ја користат машината. Понекогаш тоа беше некохерентна копија, понекогаш очигледни грешки (имињата, на пример, се преведуваат буквално како зборови: Marine the Pen). Некогаш, пак, бев сомничав едноставно затоа што копијата се враќаше брзо.

Вистината беше дека некои од нашите најдобри преведувачи веќе ја користеа машината и немаше што да „фати“. Тоа беше алатка, а професионалците знаеја како да ја користат за да помогнат да бидат што е можно подобри и, секако, што побрзи. Оние кои го злоупотребуваа беа прилично брзо забележани и не издржаа долго да работат со нас.

Ирене Касели, новинарка ветеранка и уредничка во нашиот тим, која говори пет јазици, со години се потпира на алатките за машинско преведување. Дури и пред тие навистина да станат добри.

„Кога првпат излезе, понекогаш го користев Google Translate само за многу од основните зборови и структура да бидат изложени на новиот јазик на страницата. Но, сепак, требаше да проверувам збор по збор“, се присетува таа.

Во годините потоа, додека машината стана експоненцијално подобра (денес Ирене претпочита DeepL), таа е сосема свесна за тоа кога и како да ја користи. Резултатот е генерално посилен на поедноставното политичко и информативно новинарство, а послаб на наративот и приказните што „го менуваат регистарот“ во рамки на истиот текст. На јазиците на кои заменките често се испуштаат (италијански, шпански, француски, итн.), програмите за преведување сè уште имаат тенденција да го користат стандардното „тој“, иако Касели вели дека тие се подобруваат и понекогаш може да сфатат дека е „таа“ врз основа на контекстот.

Така, додека пред 10 години ја користеше технологијата „за да може да помалку да пишува на тастатурата“, Касели сега вели „понекогаш можам да ја користам како добар прв нацрт, каде можам само да поминам и да ја уредам копијата, воочувајќи ги попатно сите грешки“.

Кога „Ле Монд“ го лансираше англиското издание минатата година, тоа го направи со систематска интеграција на платформа за преведување со вештачка интелигенција во уредувачкиот процес, под човечки надзор.

Во „Ворлдкранч“, една апликација која беше откриена со тек на времето е улогата на автоматскиот превод во нашата работа како уредници. На многу, иако не сите, јазици од кои преведуваме, машината стана доволно добра за да можам да се потпрам на неа кога се обидувам да преформулирам нејасна реченица во преведен дел од јазик што не го познавам. Можеби уште покорисна би била можноста да се прелистуваат цели весници на различни. Тоа може да заштеди еден тон време и ментална енергија.

Дури и со напредокот на машинскиот превод, голем број на преведувачи од сите возрасти сè уште избираат да не го користат. И секогаш ќе претпочитам да добивам текстови од искусни новинари кои ги зборуваат јазиците. Претпоставувам дека алатките за природен јазик со вештачка интелигенција во голема мера ќе се користат за брзина и пречки, а тоа ќе се разликува до нивото на индивидуалните афинитети и работните навики.

Покрај тоа, потенцијалните промени што почнавме да ги замислуваме со ChatGPT за производство на вести и новинарство и во сите креативни индустрии ја надминуваат брзината. Во основа се разликува од разните дигитални ѕвончиња и свирки што ни беа наметнати во изминатата деценија или две.

Првиот круг на јавни експерименти беше интересен за следење. Постојат првични етички прашања за новинарските компании во однос на читателите. Медиумот ја воспостави првата политика за „насоките за „транспарентност, откривање и објавување на упатства на ниво на објавување“ за користење на јазични алатки со вештачка интелигенција.

Но, на крајот на краиштата, ако останеме на тековната траекторија, сосема е веројатно дека јазичните алатки со вештачка интелигенција ќе почнат да се вклопуваат во нашите секојдневни работни текови, слично како што се Google и Google Translate. И тоа е многу голема работа.

Тие напредни автоматизирани јазични модели ја сфаќаат суштината на она што го правиме или барем половина од тоа – пишување, синтетизирање на информации, изработката на приказни поради кои секогаш се чувствуваме како луѓе.

Ерата на Google-Facebook ја стави на коцка нашата моќ за заработка. Тоа оди подлабоко и работа е на его. Дали ќе се сведеме на машинска проверка на факти?

Сепак, постои и друга половина од она за што работи во вестите и новинарството, што нè прави да се чувствуваме луѓе на друг начин. И тоа е надвор од дофатот на базите на податоци и алгоритмите. Ја работиме нашата работа и се чувствуваме живи, кога нешто прво ќе најдеме или сфатиме. Нашиот дигитален свет и самата креативност, може да бидат дотолку деривати, што може да заборавиме дека сме тука затоа што секој ден се случуваат нови работи. Ги гледаме работите, воспоставуваме врски и повремено, според познатата изрека, го работиме единственото „вистинско“ новинарство – објава на она што некој друг не сака да се објави.

За дополнително да го смириме нашето кревко его, може да позајмиме порака и од една друга стара индустриска изрека – ако новинарството е првиот нацрт на историјата, машината никаде не оди без нас.

РАМКА

Неколку мисли од искуството на „Ворлдкранч“ со машинскиот превод кои може да бидат применливи во користење на алатки за природен јазик со вештачка интелигенција.

– Максимизирањето на корисноста на автоматизацијата бара човечко расудување/размислување/креативност пред тоа да се внесе во машината, и човечкиот надзор, кој може да вклучи повеќе расудување/размислување/креативност, откако ќе излезе на другата страна.

– Не менаџирајте: Алатките преку интернет е најдобро се оставаат во рацете на поединци.

– Уредниците ќе мора да се потпрат на истите инстинкти за „црвено знаменце“ што фаќаат невешто, мрзеливо, плагијат итн.

– Вклучете редовна обука и отворен разговор за нови начини на користење и можни стапици (не направивме доволно од ова со други интернет алатки).

– Ако алатките се доволно моќни и сигурни за да се интегрираат во уредувачкиот процес, јавното означување на работата како „Произведено со вештачка интелигенција“ на крајот ќе биде бесмислено.

– Факторот за експоненцијално подобрување на квалитетот и прецизноста.

– Факторот дека човечкиот надзор секогаш ќе биде неопходен.

– Брзината е важна.

– Квалитетот е поважен.

– Точноста е најважна.