Новинарите, навивачите и фудбалските здруженија требаше да го притиснат и раководството на Светската фудбалска асоцијација (ФИФА), но и катарските власти за човековите права во заливската држава, особено правата на работниците мигранти, жените и лезбејките, хомосексуалците, бисексуалците и трансродовите лица (ЛГБТ) за време на 72-от Конгрес на ФИФА на крајот на март, а во пресрет на Мундијалот што требаше да се одржи на крајот на оваа година.

Организациите за човекови права, синдикатите и медиумите од 2010 година постојано документираат случаи на неконтролирано кршење на човековите права во земјата домаќин на СП 2022, особено на работниците мигранти, и широко распространета кражба на плати, високите такси за работно место, необјаснетите смртни случаи, одземањето на пасоши, итн. Катар, со многу помпа, воведе неколку реформи, меѓутоа, се чини, задоцнети, се покажаа страшно несоодветни и слабо се спроведуваат во пракса. Властите, сепак, не направија сериозни законски реформи за тешките форми на дискриминација врз жените и ЛГБТ заедницата, пишува „Human rights watch”.

Ова се 10 важни прашања што треба да ги поставите:

1. Зошто ФИФА продолжува да го фали реформскиот процес на Катар и покрај тековните прекршувања на човековите права во земјата?

И покрај постојаните предупредувања и конкретни докази за прекршување на правата, ФИФА недоволно ја искористи својата моќ или овластувања за да изврши притисок врз Катар да ги исполни своите реформски ветувања. Наместо тоа, ФИФА го прикри бавниот напредок на земјата и се залагаше за реформскиот наратив на властите, базиран на благосостојбата на работниците што очигледно не ја одразува реалноста за мигрантите.

ФИФА, исто така, не успеа ефективно да ги истакне другите репресивни закони за слободата на печатот, правата на ЛГБТ заедницата и правата на жените. ФИФА не само што беше лош менаџер за заштита и унапредување на човековите права во Катар, туку, исто така, не ги исполни своите обврски за човекови права според водечките принципи на Обединетите Нации (ОН) што беа усвоени во 2016 година. Според нив, ФИФА треба да ги засили напорите за репарација на илјадниците работници мигранти или нивните семејства кои доживеале злоупотреба, вклучително и необјаснета смрт, за Светското првенство во 2022 година да биде возможно.

Одлуката на ФИФА да ја довери кандидатурата за домаќин на Светското првенство во 2022 година на Катар и самата беше заглавена во контроверзии, почнувајќи од наводите на американското Министерство за правда дека претставници на ФИФА биле поткупени за доделување на организацијата на Мундијалот. ФИФА, сепак, ја донесе одлуката и покрај лошиот имиџ на Катар за почитување на човековите права и огромниот инфраструктурен дефицит, свесна дека проектот ќе зависи од работата на ранливите мигранти.

2. Зошто работниците мигранти во Катар сè уште не добиваат плата и покрај најавените работни реформи?

Во март во 2022 година, „Хјуман рајтс воч“ објави дека платите на работниците во Bin Omran Trading and Contracting (BOTC), истакната катарска трговска и градежна фирма, доцнеле и до пет месеци. Проектите на BOTC вклучуваат уредување и изведба на подземни комунални работи за стадионот Ал Бајт на кој што ќе се одигра првиот натпревар.

Истражувањето на „Хјуман рајтс воч“ открива дека кражбата на платите е системски неуспех на Катар, при што многу работодавачи успеваат да се извлечат од тоа. Работниците сè уште се принудени да плаќаат високи такси за добивање на работни места во Катар што чинат меѓу 700 и 2.600 американски долари. Ова значи дека тие се „заглавени“ во долгови уште пред да пристигнат во Катар, што ги прави ранливи на злоупотреба и должничко ропство.

Компаниите честопати задржуваат договорно загарантирани плаќања за прекувремена работа и бенефиции на крајот на услугата, редовно ги прекршуваат своите договори со мигрантите и минуваат неказнето. Работниците истакнуваат случаи во кои работодавачите едноставно престанале да исплаќаат плати, а тие честопати се мачеле да купат храна.

3. Зошто катарската влада не објави официјална статистика за вкупниот број на смртни случаи на работници мигранти по националност, сектор и причина, меѓу другото?

Едно од најистакнатите прашања за правата, откако Катар во 2010 година беше прогласен за домаќин на СП 2022, е необјаснетата смрт на илјадници работници мигранти.

И покрај глобалното внимание и постојаниот притисок врз катарските власти за транспарентност, тие не успеаја да објават доволно податоци за смртните случаи на работници. Според тоа, бројките во јавниот дискурс варираат во голема мера. Катарските власти велат дека бројот на смртни случаи на странци меѓу 2010 и 2019 година е 15.021 за сите возрасти, професии и причини. Но, бидејќи податоците не се ниту разделени, ниту сеопфатни, тешко е да се направи каква било значајна анализа за смртните случаи на работници мигранти.

4. Дали ФИФА и катарските власти имаат некакви планови за обесштетување на семејствата на работниците мигранти кои мистериозно загинаа во Катар за да го овозможат Светското првенство?

Според истрагата на „Гардијан“, 69 отсто од смртните случаи на работниците мигранти од Индија, од Непал и од Бангладеш меѓу 2010 и 2020 година биле заведени со „природни причини“. Според извештаите на Врховниот комитет на Катар за напредокот на благосостојбата на работниците, во 18 од 33 смртни случаи што се регистрирани меѓу октомври во 2015 година и октомври во 2019 година се наведени „природни причини“ за настап на смртта, „срцев удар“ или „акутна респираторна инсуфициенција“, термини кои ја замаглуваат основната причина за смртните случаи, како што е топлотниот стрес, и оневозможува да се утврди дали тие можеби се поврзани со условите за работа.

Кога смртните случаи се припишуваат на „природни причини“ и се категоризираат како да не се поврзани со работата, законот за работни односи на Катар не предвидува компензација на семејствата, оставајќи многу од нив во сиромаштија во отсуство на нивниот, често, единствен давател на приходи. За земја со високо напреден здравствен систем, неразбирлива е недостапноста на транспарентни податоци за смртните случаи, но и да не се спроведуваат истраги за смртните случаи, туку едноставно да се припишуваат на „непознати“ или „природни причини“. Тоа не ги спречува идните смртни случаи, ниту пак им дава утеха на ожалостените семејства кои се оставени во темнина.

5. Како катарските власти и ФИФА планираат да ги заштитат работниците мигранти во Катар, особено градежните работници, чија работа може привремено да биде засегната во периодот на турнирот?

„Хјуман рајтс воч“ доби циркуларно писмо од катарските власти за јавни работи во кое се бара од компаниите да ја намалат работната сила на мигранти од 21 септември во 2022 година до 18 јануари 2023 година. Според правата на мигрантите, градежните компании, првенствено подизведувачи, исто така споделија дека директивата им била неформално соопштена.

Со таа политика треба да се избегнат негативни ефекти врз правата на работниците мигранти, вклучително и неправедно отпуштање од работа и кражба на плата преку одбивање на платено отсуство, исплати по завршување на работата и отпремнини. На работниците треба да им биде исплатено секое отсуство што се принудени да го земаат, а претходно треба да им бидат исплатени сите плати и други бенефиции.

Работниците мигранти ангажирани за работа во Катар немаат можност да земат неплатено отсуство на подолги периоди. Голем дел од работниците, особено неодамна ангажираните, имаат неподмирени заеми поврзани со нивните незаконски наметнати такси за вработување кои ќе продолжат да се трупаат во текот на месеците кога ќе се вратат дома доколку не им бидат платени. Работниците кои се соочуваат со предвремено отпуштање или чии договори нема да бидат обновени, треба да им се остави време да најдат друг работодавач во земјата. Таквите работници треба да ги добијат сите доспеани исплати, вклучително и непреземеното време за годишен одмор, основната плата, платата за прекувремена работа, исплатите на крајот на службата и секоја отпремнина.

Важно е катарските власти и компании јасно да ги соопштат деталите за аранжманот на работниците, со воспоставени силни системи на обезбедување дека компаниите нема непотребно да ја искористат ситуацијата за да ги измамат работниците.

6. Што ќе направат катарските власти и ФИФА за да ги следат и повикаат луѓето кои се одговорни за злоупотреби на работниците во услужниот сектор?

Исто како што фазата за изградба на инфраструктурата за Светското првенство, речиси, целосно се потпираше на грбот на работниците мигранти кои сочинуваат над 95 отсто од катарската работна сила, самото одржување на Светското првенство, исто така, речиси целосно ќе зависи од странските работници. Тие ќе бидат на располагање на играчите, на навивачите и на другите гости, со ангажмани како келнери, хотелски работници, продавачи, домаќини, работници на стадионот, чувари и возачи. Неодамнешните докази покажаа дека хотелските работници и чуварите продолжиле да плаќаат високи такси за работните места.

7. Што прави ФИФА за да обезбеди работниците мигранти да ја имаат истата слобода како и сите други гости на Светското првенство за време на натпреварите, како на пример да ги гледаат натпреварите и да се мешаат со посетителите?

Фудбалот често се нарекува „најважна споредна работа во светот“. Тоа значи дека не треба да има дискриминација меѓу навивачите, без разлика дали се работи за ниско платени работници кои ги граделе и сервисираат стадионите и инфраструктурата за Светското првенство или посетителите кои купиле најскапи билети и пристигнале од далеку. На работниците мигранти и на посетителите треба да им се дозволи да се мешаат едни со други.

8. Кои чекори ги презеде ФИФА за да се осигура дека Катар ги поддржува правата на жените?

Катарските власти им бараат на жените да имаат дозвола од нивните машки старатели за венчавка, за студии во странство со владини стипендии, за работа на многу државни работни места, за патување во странство до одредена возраст и за добивање на некои форми на репродуктивна здравствена заштита. Некои хотели бараат од жените да имаат машки старател или да бидат во брак за резервација и престој во хотелска соба. Некои настани, како концерти на кои се служи алкохол, дури се забранети за жени во Катар. Ваквите политики се дискриминаторски и го олеснуваат насилството врз жените.

Во Катар, освен тоа, нема ниту закон за семејно насилство, па жените кои се обидуваат да побегнат од злоупотреба може да бидат вратени во семејствата, да бидат уапсени или да бидат испратени во психијатриски болници. Жените во Катар апелираа до властите да ги укинат таквите закони. Сепак, репресивните закони кои ја ограничуваат слободата на изразување и на здружување, заплашувањето од владата и вознемирувањето преку интернет ги спречуваат жените да ги оспоруваат таквите правила или да ги казнуваат кога го прават тоа.

9. Какви чекори има преземено ФИФА за заштита на правата на ЛГБТ жителите во Катар?

Катар вети дека припадниците на ЛГБТ заедницата (лезбијки, геј, бисексуалци и трансродови лица) се добредојдени во земјата и дека навивачите ќе можат слободно да го истакнуваат и веат знамето на виножитото за време на Мундијалот. Таквите потенцијални гости, вклучително и ЛГБТ навивачите, според селекторот на англиската репрезентација, Герет Саутгејт, биле спречени да присуствуваат на СП 2022 врз основа на неговата дискусија со дел од англиските навивачи.

Луѓето кои доживеале репресија од владата, за „Хјуман рајтс воч“ изјавија дека катарската влада ги надгледува и апси ЛГБТ лицата врз основа на нивната онлајн активност. Властите, исто така, ги цензурираат традиционалните медиуми поврзани со сексуалната ориентација и родовиот идентитет, вклучувајќи ги и луѓето кои покажуваат поддршка за ЛГБТ поединци. Тие практично ја исклучија ЛГБТ содржината од јавната сфера.

Предлозите дека Катар треба привремено да ги суспендира домашните закони и државните практики за време на Светското првенство ќе ја засили идејата дека желбата за ист пол и разликите меѓу половите се посебна преокупација на надворешни лица. Тоа ги остава ЛГБТ жителите на Катар да се борат со својата сексуалност и родов идентитет во репресивна средина која ризикува да продолжи по СП 2022.

Како што Катар ги унапредува своите способности за мониторинг, вклучително и во фудбалските стадиони, можноста за прогонување на припадниците на ЛГБТ заедницата од Катар поради јавна поддрѓка на ЛГБТ правата ќе остане долго по заминување на странските навивачи. Физичките и виртуелни простори што се ослободени од надзор во Катар исчезнуваат, бидејќи закон за заштита на податоци дозволува широки исклучоци кои го поткопуваат правото на приватност. Дигиталното таргетирање е комбинирано со закони кои се насочени кон луѓе врз основа на консензуално сексуално однесување надвор од бракот.

Долгорочната правна реформа треба да даде приоритет на реалноста на ЛГБТ жителите на Катар, вклучително и со воведување на законодавство што штити од дискриминација врз основа на сексуална ориентација и родов идентитет, онлајн и офлајн. Катарската влада треба да го укине членот 285 и сите други закони кои ги криминализираат консензуалните сексуални односи надвор од бракот.

10. Дали новинарите ќе се соочат со некакви ограничувања за известување во Катар доколку дојдат на Светското првенство?

Слободата на печатот е ограничена во Катар, кој се најде на 128-то место на светската листа за слобода на печатот за 2021 година. Не е јасно кој одредува што е „гласина“ или „лажна вест“ и кои стандарди ќе ги користат при носење на таквата определба.

Во ноември во 2021 година, двајца норвешки новинари кои ја истражуваа состојбата на странските работници во Катар беа уапсени и задржани 36 часа. Притоа беше уништен и материјалот што прикажува докази за ситуацијата со работниците мигранти во земјата домаќин на Светското фудбалско првенство. Исто така, и друг норвешки новинар, исто така, беше задржан во самица на 24 часа. Ваквите случаи се вообичаени во Катар, што претставува веродостојна закана за наративот што земјата се обидува да го изгради преку својата тешка машинерија за односи со јавноста.

Слично на тоа, работниците мигранти кои зборуваат за нивната реалност и стануваат важни извори на информации, исто така, се изложени на голем ризик од итен и произволен притвор или депортација.

Катар требаше да ги има сите очекувања за глобалниот медиумски интерес во деценијата пред СП 2022 и во годината на турнирот. За катарските власти или за ФИФА не треба да биде изненадување што новинарите кои доаѓаат во Катар, за време на турнирот ќе бидат заинтересирани за приказни надвор од стадионите и кој постигнува голови. Треба да се осигураат дека ќе бидат безбедни и ќе им биде дозволено да ја вршат својата работа со мало мешање. Тие не треба да се соочуваат со непотребни ограничувања за известување за социјални или економски прашања доколку сакаат да го сторат тоа. Слично на тоа, фановите и другите поддржувачи, исто така, не треба да се соочуваат со никакви безбедносни грижи за отворено објавување на социјалните платформи на медиумите.

Ако Катар и ФИФА навистина веруваат во својот реформски наратив, тие треба да го гледаат доаѓањето на илјадници новинари и коментатори од целиот свет во земјата како важна можност да бидат сведоци на позитивната трансформација, а не да го ограничуваат нивниот пристап или да ги потиснуваат нивните гласови.

Фото: dw.com

Оваа сторија е дел од публикацијата „Новинарството како јавно добро“, дел од проектот „Синдикатите за фер закрепнување“ финансиран од Европската Унија, а во партнерство со Европската федерација на новинари.Ставовите и коментарите во публикацијата се одговорност на ССНМ и не ги изразуваат ставовите и мислењата на Европската Унија и на Европската федерација на новинари.