На конференцијата што беше организира во Париз на 6 декември, Асоцијацијата на европски новинари (АЕЈ) ги здружи силите со други организации кои ја бранат слободата на печатот, за да ги повикаат европските институции и влади да усвојат ефективни мерки за заштита на Четвртата власт поради демократијата.

Забележуваме дека, додека европските новинари генералн уживаат привилегирана состојба во споредба со многу други региони во светот, Европа веќе не е целосно безбедно место за професијата и слободата на печатот. Навистина забележуваме дека Европа е дел од светот каде слободата на печатот се влошува најмногу во последните години.

Со ерозијата на „европскиот модел“, како што спомнаа Репортерите без граници (РБГ) во својот последен извештај за слободата на печатот ширум светот, новинарите станаа мета на се повеќе вирулентни, дури и насилнички напади на политичките лидери. Користејќи ги социјалните мрежи за да го заобиколат понекогаш критичното посредување на професионалните новинари, политичарите повеќе не се двоумат да го назначат печатот како отворен противник. Тие ги повикуваат своите приврзаници да ги нападнат новинските организации што се сметаат за непријателски и да ја опструираат работата на новинарите преку судско вознемирување. Овој феномен е сè поочигледен со оглед на сегашниот тренд на општествата кон поларизација, што ја прави јавната дебата се повеќе напната.

Во текот на изминатите пет години, АЕЈ, Европската федерација на новинари, Репортери без граници и единаесет други партнерски организации на Платформата за заштита на новинарството на Советот на Европа, објавија 256 сериозни нарушувања на слободата на печатот во земјите членки на Европската унија, вклучително и 60 случаи на нарушувања на физичкиот интегритет на новинарите (вклучително и 14 убиства на новинари во Франција, Полска, Данска, Велика Британија, Бугарија, Словачка и Малта). Од овие 256 нарушувања на слободата на печатот во ЕУ, властите беа директен извор на заканата во 57% од случаите.

Покрај тоа, има прекршувања на владеењето на правото во неколку земји-членки на Европската унија и Советот на Европа. Тие ја ослабуваат демократската рамка од суштинско значење за постоењето на слободен и независен печат и, исто така, напаѓајќи ги и јавните радиодифузери, целосно ги спречуваат да ја играат својата основна улога, особено за време на изборите. Доколку не се почитува владеењето на правото, печатот и судството се во милост и немилост на политичарите.

На ова може да се додаде зголемената недоверба на елитите, наводно, вклучително и новинари, како и мерки со кои се ограничуваат личните слободи и слободата на печатот донесени од владите под маската на борбата против тероризмот и економските потешкотии поврзани со кризата во медиумскиот сектор.

Наспроти ова, со нападот на печатот, се нарушува кредибилитетот на новинарите, се спречува јавната поддршка и постои чувство на неказнивост кај оние што се предмет на истражувачко новинарство.

Покрај заканите и навредите на политичките лидери, ние гледаме мешање од страна на државните власти и напади на криминални организации кои работат во Европа, кои особено ги таргетираат истражувачките новинари. Покрај случаите на Дафне Каруана Галиција и Јан Куцијак, физички напади и закани со смрт од страна на мафијашките групи против новинарите се чести во неколку земји.

Додека ги поздравуваме досега направените напори на Европската унија и Советот на Европа за почитување на владеењето на правото и слободата на печатот, ние веруваме дека тоа не е доволно за да се гарантира здраво и безбедно опкружување за оваа слобода целосно да се искористи. Поради оваа причина ги прашуваме политичките лидери во Европа и институциите на Европската унија:

• Да се решат прерасудите и „процедурите за замолчување“ (СЛАПП, стратешки тужби против учество на јавноста) со донесување на законодавни мерки кои овозможуваат ефективна заштита на новинарите од ваквите практики, чија единствена цел е да се ограничи слободата на изразување на новинарите, и преку обезбедување поволно и безбедно опкружување во кое новинарите можат да работат;
• Да се стави крај на примената на прекумерни кривични санкции, вклучително и затворски казни, во постапки за клевета во сите европски држави;
• Да се осигура дека мерките за заштита на слободата на печатот и плурализмот се спроведуваат ефикасно од Европската унија, со експлицитно доделување на оваа надлежност на член на Европската комисија;
• Да се обезбеди плурализам и независност на јавните радиодифузни услуги, така што ќе може целосно да ја игра својата улога на јавни услуги за информирање на граѓаните на инклузивен и плуралистички начин, со воспоставување ефективни заштитни мерки против политичко мешање, особено во однос на назначувањата во уреднички статии;
• Да се создаде ефикасен механизам за рано предупредување против какво било нарушување на слободата на печатот во рамките на „Платформата за зајакнување на заштитата на новинарството и безбедноста на новинарите“ на Советот на Европа;
• Да се гарантира интегритетот на јавниот простор против ширење на лажни вести, истовремено да се зачува слободата на информирање и слободата на говорот;
• Да се наметнат демократски гаранции во дигиталниот простор со цел да се гарантира слобода на мислење и изразување, како што е промовирано во иницијативата „Информација и демократија“, иницирана од „Репортери без граници“;
• Да се поддржи „Иницијатива за доверба во новинарството“, исто така, покрената од РБГ, која има за цел да промовира слобода, независност, плурализам и сигурност на информациите, како и други слични иницијативи и проекти од други организации признати од новинарската заедница;
• Да се постават едукативни програми за медиуми и вести во доцно основно и средно образование;
• Европскиот парламент периодично да го проценува почитувањето на слободата на печатот во сите земји-членки на ЕУ и кандидатите за членство, особено за време на изборните кампањи;
• Да ги прошири надлежностите на Европскиот правобранител, така што оваа канцеларија ќе може да ја потврди усогласеноста со Европската повелба за основни права не само од европските институции, туку и од сите нејзини земји-членки;
• Земјите-членки на Европската Унија и Советот на Европа да ја спроведат без одлагање Препораката 2016/4 на Комитетот на министри на Советот на Европа „за заштита на новинарството и безбедноста на новинарите и другите актери во медиумите“;
• Земјите-членки на Европската Унија и Советот на Европа да обезбедат Обединетите Нации: 1. да ја усвојат „Меѓународната конвенција за безбедност и независност на новинари и други професионални медиумски работници“, предложена од Меѓународната федерација на новинари, така што злосторствата и нападите врз новинарите ширум светот повеќе нема да поминуваат неказнети и 2. создавање на мандатот на Генералниот секретар на ООН за безбедност на новинарите, повикан од коалиција од повеќе од 100 организации и медиуми.

Слободен и независен печат е најдобрата гаранција за правилно функционирање на демократските институции и обележје против авторитарните злоупотреби и манипулирање со јавното мислење. Во интерес на сите е печатот да ја исполнува оваа улога, а должност на јавните власти да го обезбедат тоа.

Здружение на Европски новинари

Репортери без граници

Европска федерација на новинари

Европски центар за слобода на печатот и медиумите

Организација за медиуми на Југоисточна Европа

Меѓународно здружение за печат

Текстот е дел од публикацијата на ССНМ која е помогната од Европската Унија, како дел од проектот „Писменост за вести и дигитална писменост: Справување со лажните вести“ имплементиран од Македонски институт за медиуми, Институт за комуникациски студии, Самостоен синдикат на новинари и медиумски работници и Медиа дајверсити институт.